Ecos, influencias e manifestacións da Escola Nova e Activa en Galicia

  1. Costa Rico, Antón 1
  1. 1 Universidade de Santiago
Revista:
Sarmiento: Revista Galego-Portuguesa de Historia da Educación

ISSN: 1138-5863 2659-9589

Año de publicación: 2021

Volumen: 25

Páginas: 123-161

Tipo: Artículo

DOI: 10.17979/SRGPHE.2021.25.0.8607 DIALNET GOOGLE SCHOLAR lock_openAcceso abierto editor

Otras publicaciones en: Sarmiento: Revista Galego-Portuguesa de Historia da Educación

Resumen

¿Hasta dónde llegó la impregnación del movimiento internacional de la Escuela Nueva y Activa en Galicia a lo largo de las primeras décadas del siglo XX? Esta es la cuestión que pretendemos responder y desarrollar, para lo cual previamente establecemos necesarias precisiones conceptuales e históricas que nos faciliten la comprensión de que, al otro lado de la presencia de prácticas educativas que responden plenamente a este ideario, hubo en este período acciones, reflexiones y prácticas pedagógicas que desde el activismo metodológico, desde el positivismo y, en ocasiones, desde el regeneracionismo escolar fueron convergentes y/o prepararon el terreno para tal impregnación. El impulso que brotaba con alguna fuerza sociológica fue detenido por la dictadura política en 1936.

Referencias bibliográficas

  • Abarrategui, Vicente, “Darío Carames”, Anuario Brigantino, 3 (1951) 132.
  • Alcántara, Pedro, La educación intelectual y los métodos de enseñanza. Madrid: Gras y Compañía editores, 1886.
  • Alcántara, Pedro, Educación intuitiva y lecciones de cosas. Madrid: Gras y Compañía, 1881.
  • Bain, Alexander, La ciencia de la educación. Valencia: Terraz, Aliena y Cía. Editores, 1882.
  • Baldwin, Mark, Elementos de Psicología. Madrid: La España Moderna, 1893.
  • Barbeito, María, Países y Escuelas. La Coruña: Ed. Moret, 1975.
  • Barnés, Domingo, La Paidología. Madrid: Espasa–Calpe, 1936.
  • Boyd, William, ed., Hacia una Nueva Educación. Relación y síntesis de los debates sobre la nueva psicología y el programa de la quinta conferencia mundial de la Asociación de la Educación Nueva celebrada en Elsinore (Dinamarca) en agosto de 1929. Bilbao: Espasa-Calpe, 1931.
  • Barreiro, Herminio, Lorenzo Luzuriaga y la renovación educativa en España (1889-1936). Sada: Ediciós do Castro, 1989.
  • Bello, Luís, Viaje por las escuelas de Galicia. Vigo, Nigratrea, 2010; edición e notas de Antón Costa.
  • Ben-Che-Shey, Santa Marta de Moreiras. Sada: Ediciós do Castro,1965.
  • Benso, Carmen & Fernández, Xose. “José Ramón Fernández-Ojea, mestre: memorias do seu paso por dúas escolas galegas.” Sarmiento. Anuario Galego de Historia da Educación 10 (2006): 271-287.
  • Blais, Marie-Claude et alii. Conditions de l´Éducation. París: Fayard/Pluriel, 2010.
  • Caselles, Pedro, “Hacia la nueva escuela”, El Pueblo Gallego, 13.01.1935.
  • Cid Fernández, Xosé Manuel, Alfonso García Rojo, Mestre republicano da Ribeira Sacra. Relatos autobiográficos. Vigo: Consello Social da Universidade, 2008.
  • Cid, Xosé Manuel. Rosa Pons i Fábregas. Unha mestra europea en Parada de Sil. Parada de Sil (Ourense): Concello de Parada de Sil, 2009.
  • Cid, Xosé Manuel. Educación e ideoloxía en Ourense durante a IIª República. Organización e acción socioeducativa do maxisterio primario. Santiago: Andavira, 2.ª. Edic. rev. e ampl., 2010.
  • Cid, Xosé Manuel. “Albino Nuñez, alumno de Risco na Normal. Un referente do maxisterio ourensán”. En Estudos e investigacións na Facultade de Ciencias da Educación de Ourense. Cen anos despois de Risco (1916-2016), coord. por Xosé Manuel Cid, 42-64. Santiago: Andavira, 2016.
  • Chycky, Marie-Christine et Jacques George, “L´éducation toujours nouvelle”, Les Cahiers Pédagogiques, 395 (2001), 2-4.
  • Claparède, Edouard, Psychologie de l´enfant et Pédagogie experimentale. Genève: Librairie Kundig, 1916, 6.ª edición.
  • Costa, Antón. Escolas e mestres. A educación en Galicia da Restauración á II República. Santiago de Compostela: Servicio de Publicacións da Xunta de Galicia, 1989.
  • Costa, Antón. A reforma da educación (1906-1936). X.V. Viqueira e a historia da psicopedagoxía en Galicia. Sada (A Coruña): Do Castro, 1996.
  • Costa Antón. “La biblioteca que guardaron las gaviotas: memoria bibliográfica de dos inspectores republicanos.” Historia de la Educación. Revista interuniversitaria 17 (1998): 445-451.
  • Costa, Antón. “A presencia da Institución Libre de Enseñanza en Betanzos.” Anuario Brigantino 11 (1988): 61-68.
  • Costa, Antón, M.ª X. Benítez. “Marcelino Pedreira: un mestre corunés baixo a influencia de Pestalozzi e da Escola Nova.” Anuario Brigantino 22 (1999): 221-236.
  • Costa, Antón. “Darwinismo/evolucionismo e Pedagoxía”, en O Darwinismo e Galicia, ed. por Francisco Díaz-Fierros, 187-206. Santiago de Compostela: Servizo de Publicacións da Universidade de Santiago, 2009.
  • Costa, Antón, “La Pedagogía Freinet en Galicia (1931-1978)”. En Págines vives. Quaderns Freinet. Les revistes escolars de la Segona República, ed. por Ferrán Zurriaga, 57-78. Castelló: Cátedra Soler i Godes/Publicación de l´Universitat Jaume I, 2012.
  • Costa, Antón. “María Barbeito e Cerviño, a nosa grande educadora”. En María Barbeito. Unha vida ao servizo da escola e dos escolares (1880-1970), ed. por Ana Romero, 5-14. A Coruña: Baía Edicións, 2014.
  • Costa, Antón. “O ensino no tempo das Irmandades. A ‘escola galega’ como proxecto”, en Arredor das Irmandades da Fala. Pensamento, política e poética en Galicia (1914- 1931) ed. por Luís Cochón, 131-144. Vigo: Edicións Xerais de Galicia, 2016.
  • Costa, Antón, Bolaño Uxía. “Represión política e castigo do profesorado republicano na provincia de Lugo. As consecuencias do 36.” Sarmiento. Revista Galego-Portuguesa de Historia da Educación 21 (2017):101-119.
  • Costa, Antón. “As varias paisaxes da escola en Galicia.” En Castelao Maxistral, ed. por Miguel Anxo Seixas Seoane, 64-103. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia, 2018.
  • Costa, Antón, Uxía Bolaño. “Galería de profesorado galego en América nos séculos XIX-XX (Arxentina, Uruguai, Cuba).” Anuario Brigantino 40 (2017): 219-246.
  • Costa, Antón. “O mestre Frutos Fernández Martínez e o mutualismo escolar. Unha páxina da historia da Educación Social en Galicia.” Cátedra. Revista Eumesa de Estudios 26 (2019): 7-17.
  • Costa, Antón. “Xosé Otero Espasandin: un educador galego exiliado en América.” Revista Galega de Educación 74 (2019): 82-84.
  • Costa, Antón. “Modernidade pedagóxica e reivindicación da Escola Nova na prensa da cidade de Vigo (1926-1929): a figura do profesor Apolinar Torres López (1894- 1936).” Glaucopis. Instituto de Estudios Vigueses 24 (2019): 253-292 .
  • Cuevas Bujan, Lorena &Cristina Rodríguez Prieto, Escuela Obrera Ferrol. 100 años. Un siglo de porvenir. Ferrol: Navantia, 2016.
  • Ferrer C. Maura, Salvador, Una institución docente española. La Escuela de Estudios Superiores del Magisterio (1909-1932). Madrid: Cedesa, 1973.
  • Fernández Cortina, Manuel, El gorro frigio. Liberalismo, Democracia, República. Madrid: Biblioteca Nueva, 2000.
  • Fernández, Xosé. “José Ramón Fernández Ojea e a aplicación da música popular nas escolas.” Sarmiento. Revista Galego–Portuguesa de Historia da Educación 23 (2019): 293-314.
  • Ferriere, Adolphe, La escuela activa. Madrid: Beltrán, 1926.
  • Ferrière, Adolphe, La ley biogenética y la escuela activa. Madrid: Publicaciones de la Revista de Pedagogía, 1928.
  • Gabriel, Narciso de. Agricultura e escola. Contra a rutina e o éxodo rural. Santiago: Universidade de Santiago, 1989.
  • García, Enrique, Froebel y su sistema de educación. Pontevedra: Imprenta de la Vda. e Hijos de Madrigal, 1887.
  • Hameline, Daniel, et alii, L´école active.Textes fondateurs. París: PUF, 1995.
  • García Niebla, Juan, Los hombres de mañana. Imp. y Est. de El Correo Gallego, 1912.
  • Golmar, Jesús. “Contemplando una lombrid!”. Vida Escolar 400 (1934):17.
  • Gutiérrez, María Luísa. “Aproximación a un espacio educativo: la Residencia de estudiantes normalistas de la Escuela Normal de Maestros de Barcelona (1923-1934).” Revista de Educación 323 (2000)
  • Igrexas, Manuel. Xesús Golmar. A Estrada: Edicións Fervenza, 2005.
  • Luís André, Eloy. Educación de la Adolescencia. Madrid: Imprenta de “Alrededor del Mundo”,1916.
  • Luís André, Eloy, El espíritu nuevo en la educación española. Madrid: Sucs. De Ribadeneyra, 1926.
  • Luzuriaga, Lorenzo. Concepto y desarrollo de la nueva educación. Madrid: Publicaciones de la Revista de Pedagogía, 1932, 2.ª edición renovada.
  • Luzuriaga, Lorenzo. “Les trente points caractéristiques de l´École publique renovée.” Pour l'Ére Nouvelle, 40 (1928): 146-153..
  • Malheiro, Xosé Manuel, As escolas de emigrantes e o pensamento pedagóxico: Ignacio Ares de Parga e Antón Alonso Ríos. Sada: Ediciós do Castro, 2006.
  • Malheiro, Xosé Manuel. “A influencia do contexto educativo arxentino na Unión Hispano-Americana Valle Miñor a través do pedagogo Ignacio Ares de Parga. En Emigración e Educación (1900-1936). Iº Centenario das Escolas da Unión Hispano-Americana Valle Miñor (1909-2009), coord. por Xosé M. Malheiro, 297-319. Nigrán/ Gondomar: Instituto de Estudos Miñoranos, 2011.
  • Marín Eced, Teresa. Innovadores de la educación en España (Becarios de la JAE). Cuenca: Ediciones de la Universidad de Castilla-La Mancha, 1991.
  • Méixome, Carlos. “Noticia dun mestre: Eladio Ferreiro Otero. En Emigración e Educación(1900-1936). Iº Centenario das Escolas da Unión Hispano-Americana Valle Miñor (1909-2009), coord. por Xosé M. Malheiro, 389-412. Nigrán/Gondomar: Instituto de Estudos Miñoranos, 2011.
  • Molero Pintado, Antonio, Del Pozo Andrés (eds.), Escuela de Estudios Superiores del Magisterio (1909-1932). Alcalá de Henares: Servicio de Publicaciones de la Universidad, 1989.
  • Morando, Dante, Pedagogía: Historia crítica del problema educativo. Barcelona: Luís Miracle, 1953.
  • Montes, Soledad. “Aproximación bibliográfica y profesional a la figura de Gerardo Rodríguez García, impulsor del asociacionismo del magisterio.” Sarmiento. Anuario Galego de Historia da Educación 3 (1999):183-204.
  • Ortíz Novo, Manuel, Colonias escolares. La experiencia de Oza de los Ríos .Madrid: Lib. y Casa Edit. Hernando, 1928.
  • Otawi, Dominique, De Darwin a Piaget. Para uma história da psicologia da criança. Lisboa: Instituto Piaget, 2004.
  • Otero, Eugenio. “As Misións Pedagóxicas na España rural republicana.” EDUGA. Revista Galega do Ensino 51(2007): 52-56.
  • Pereira, Carlos. “A Familia Poza. Un exemplo de republicanismo e librepensamento en Pontevedra.” Anuario Brigantino 27 (2004): 265-312.
  • Peña, Vicente. “El pulso de la vida. Narrativas y representaciones de la cotidianeidad en la primera prensa escolar infantil de Galicia (1905-1913).” En La prensa de los escolares y estudiantes. Su contribución al patrimonio histórico-educativo,coord.. por José María Hernández, 143-164. Salamanca: Ediciones Universidad de Salamanca, 2015.
  • Pérez Palacios e Julián Jesús Pérez Fernández, Vida y pedagogía de un maestro. Julián Pérez Palacios (1901-1984). A Coruña: Publicaciones Arenas, 2011.
  • Porto Ucha, Angel S., La Institución Libre de Enseñanza en Galicia. Sada: Ediciós do Castro, 1986.
  • Porto, Anxo. “A formación do profesorado galego: A Xunta para Ampliación de Estudios e as viaxes a Europa.” Adaxe 5 (1989): 81 e ss.
  • Porto, Anxo. Historias de vida. O maxisterio pontevedrés na II República, Guerra Civil e comezos do Franquismo. Ponteareas: Alén Miño, 2003.
  • Porto, Angel, Vázquez, Raquel, La escuela activa y el entorno. Una aproximación a través de los paseos, visitas y excursiones durante la IIª República. Santiago de Compostela: Andavira, 2017.
  • Porto Ucha, A. S., Vázquez, Raquel, A “Casa del Maestro” de Pontevedra. Organización societaria e depuración do Maxisterio (1934-1936). Santiago de Compostela: Fundación Luís Tilve, 2019.
  • Quintela Ferreiro. “Renovación de la escuela rural.” El Progreso (18.III. 1932).
  • Rodríguez, Gerardo. “Las Escuelas Nuevas.” La Escuela Moderna 487 (1932): 146.
  • Rodríguez, Gerardo,“Pedagogía engañosa.” La Escuela Moderna 150 (1903).
  • Rodríguez, Gerardo. “De la pedagogía filosófica a la pedagogía científica.” La Escuela Moderna” 1-2 (1920) 6-7.
  • Romero, Ana. María Barbeito. Unha vida ao servizo da escola e dos escolares (1880-1970). A Coruña: Baía, 2014.
  • Salgado Toimil, Ramón, Puntos cardinales del pensamiento pedagógico contemporáneo. Sociología infantil. Escuela única. Pacifismo. Lugo: Imp. de G. Castro, 1927.
  • Sánchez Sarto, Luís, Diccionario de Pedagogía. Barcelona: Labor, 1936.
  • Sanz, Gregorio, Uno de tantos. Sada: Ediciós do Castro, 1990.
  • Soler, Joan. “La escuela activa de Adolfo Ferrière en la pedagogía española e iberoamericana”. En Influencias suízas en la educación española e iberoamericana, ed. por José María Hernández Díaz, 69-82. Salamanca: Universidad, 2016.
  • Sotelo Rey, Eduardo, Por la Europa pedagógica. Ávila: Tipografía de Sucs. De A. Jiménez, 1913.
  • Vázquez Cores, Francisco. “Digna actitud.” La Unión Gallega 61 (15.10.1882): 160-161.
  • Vincenti y Reguera, Eduardo, La Educación Popular. Memoria redactada por... Madrid: Imprenta de los Hijos de M. G. Hernández, 1911.